સ્વાધ્યાયના પ્રશ્નો
પ્ર.1. લેબોરેટરી થર્મોમીટર અને ક્લિનિકલ થર્મોમીટર વચ્ચે સમાનતા અને તફાવતો.
જવાબ
સમાનતા:
(i) બંને થર્મોમીટરમાં લાંબી સાંકડી સમાન કાચની નળીઓ હોય છે.
(ii) બંને પાસે એક છેડે બલ્બ છે.
(iii) બંને બલ્બમાં પારો ધરાવે છે.
(iv) બંને કાચની નળી પર સેલ્સિયસ સ્કેલનો ઉપયોગ કરે છે.
તફાવતો:
(i) ક્લિનિકલ થર્મોમીટર તાપમાન 35°C થી 45°C વાંચે છે જ્યારે પ્રયોગશાળા થર્મોમીટરની શ્રેણી -10°C થી 110°C છે.
(ii) ક્લિનિકલ થર્મોમીટરમાં બલ્બની નજીક ખાંચ હોય છે જ્યારે લેબોરેટરી થર્મોમીટરમાં કોઈ ખાંચ હોતી નથી.
ખાંચને કારણે ક્લિનિકલ થર્મોમીટરમાં પારો પોતાની મેળે નીચે પડતો નથી.
પ્ર.2. ઉષ્માના સુવાહક અને ઉષ્માના અવાહાક્ના બે ઉદાહરણો આપો.
જવાબ સુવાહક—એલ્યુમિનિયમ, આયર્ન
અવાહાક—પ્લાસ્ટિક, લાકડું.
પ્ર.3.ખાલી જગ્યાઓ ભરો
(a) પાત્રનું ગરમપણું તેના ____________ દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે.
(b) ઉકળતા પાણીનું તાપમાન ____________ થર્મોમીટર દ્વારા માપી શકાતું નથી.
(c) તાપમાન ____________ ડિગ્રીમાં માપવામાં આવે છે.
(d) ____________ ની પ્રક્રિયા દ્વારા ઉષ્માના પ્રસરણ માટે કોઈ માધ્યમની જરૂર નથી.
(e) એક કપ ગરમ દૂધમાં ઠંડા સ્ટીલના ચમચીને બોળવામાં આવે છે. તે ____________ ની પ્રક્રિયા દ્વારા ગરમીને તેના બીજા છેડે સ્થાનાંતરિત કરે છે
(f) આછા રંગોના કપડાં કરતાં ___________ રંગોના કપડાં ગરમીને વધુ સારી રીતે શોષી લે છે.
જવાબ (a) તાપમાન (b) ક્લિનિકલ (c) સેલ્સિયસ (d) રેડિયેશન (e) વહન (f) શ્યામ
Q.4 નીચેના જોડકા જોડો.
| A | જવાબ |
|---|---|
ભુમીય પવનો વહે છે. |
રાત્રિ દરમિયાન |
દરિયાઈ પવનો વહે છે. |
દિવસ દરમિયાન |
ઘેરા રંગના વસ્ત્રો પસંદગી પામે છે. |
શિયાળામાં |
હળવા રંગના વસ્ત્રો પસંદગી પામે છે. |
ઉનાળામાં |
પ્રશ્ન.5. ચર્ચા કરો કે શિયાળા દરમિયાન કપડાંના વધુ સ્તરો પહેરવાથી માત્ર એક જાડા કપડા પહેરવા કરતાં શા માટે વધુ ગરમ રહે છે?
જવાબ.
કપડાંના વધુ સ્તરો આપણને શિયાળામાં ગરમ રાખે છે કારણ કે તેમની વચ્ચે ઘણી જગ્યા હોય છે. આ જગ્યા હવાથી ભરાઈ જાય છે. હવા ખરાબ વાહક છે, તે શરીરની ગરમીને બહાર નીકળવા દેતી નથી.
પ્ર.6. આકૃતિ 4.6 જુઓ. ઉષ્માવહન, ઉશ્માનયન દ્વારા અને ઉષ્માવિકિરણ દ્વારા ગરમી ક્યાં સ્થાનાંતરિત થાય છે તે ચિહ્નિત કરો
જવાબ
પ્રશ્ન.7. ગરમ આબોહવાવાળા સ્થળોએ સલાહ આપવામાં આવે છે કે ઘરોની બહારની દિવાલો સફેદ રંગથી રંગવામાં આવે. સમજાવો.
જવાબ.
ગરમ આબોહવાવાળા સ્થળોએ સલાહ આપવામાં આવે છે કે ઘરોની બહારની દીવાલને સફેદ રંગથી રંગવામાં આવે કારણ કે સફેદ રંગ ગરમીને પ્રતિબિંબિત કરે છે અને ઘરો વધારે ગરમ થતા નથી.
પ્રશ્ન.8. 30 ડિગ્રી સેલ્સિયસ પર એક લિટર પાણી 50 ડિગ્રી સેલ્સિયસ પર એક લિટર પાણી સાથે મિશ્રિત થાય છે. મિશ્રણનું તાપમાન હશે:
(a) 80°C
(b) 50°C કરતાં વધુ પરંતુ 80°C કરતાં ઓછું
(c) 20°C
(d) 30°C અને 50°C ની વચ્ચે
જવાબ.
(d) 30°C અને 50°C ની વચ્ચે.
પ્રશ્ન.9. 40°C તાપમાન ધરાવતા લોખંડનો બોલ 40°C પર પાણી ધરાવતા પ્યાલામાં નાખવામાં આવે છે.:
(a) લોખંડના દડામાંથી પાણી તરફનો પ્રવાહ.
(b) લોખંડના દડામાંથી પાણીમાં અથવા પાણીમાંથી લોખંડના દડામાં વહેતા નથી.
(c) પાણીમાંથી લોખંડના દડા તરફનો પ્રવાહ.
(d) બંનેનું તાપમાન વધારવું.
જવાબ
(b) લોખંડના દડામાંથી પાણીમાં અથવા પાણીમાંથી લોખંડના દડામાં વહેતા નથી
પ્રશ્ન.10. આઈસ્ક્રીમના કપમાં લાકડાની ચમચી બોળવામાં આવે છે. તેનો બીજો છેડો:
(a) વહન પ્રક્રિયા દ્વારા ઠંડુ થાય છે
(b) સંવહન પ્રક્રિયા દ્વારા ઠંડુ થાય છે
(c) કિરણોત્સર્ગની પ્રક્રિયા દ્વારા ઠંડુ થાય છે
(d) ઠંડુ થતું નથી
જવાબ.(d) ઠંડુ થતું નથી.
Q.11.સ્ટેઈનલેસ સ્ટીલના તવાઓને સામાન્ય રીતે તાંબાનું સ્તર આપવામાં આવે છે. આનું કારણ આ હોઈ શકે છે:
(a) તાંબાનું સ્તર પેનને વધુ ટકાઉ બનાવે છે
(b) આવા તવાઓ રંગીન દેખાય છે
(c) તાંબુ સ્ટેનલેસ સ્ટીલ કરતાં ગરમીનું વધુ સારું વાહક છે
(d) સ્ટેનલેસ સ્ટીલ કરતાં કોપર સાફ કરવું સરળ છે
જવાબ.(c) તાંબુ સ્ટેનલેસ સ્ટીલ કરતાં ગરમીનું વધુ સારું વાહક છે .
